Blog door Rob van der Bijl (RVDB Urban Planning, GoDutchCycling, Favas.net) voor de Fietscommunity.
Alle foto’s van Rob van der Bijl op Instagram.
Fietsen stelt velen in staat noodzakelijke bestemmingen te bereiken en zo volwaardig mee te kunnen doen aan het sociale, culturele en economische leven. Dat het fietsen geenszins een vanzelfsprekendheid is, maar op de keper beschouwd een complex ‘fietssysteem’ vertegenwoordigt, is uitgelegd in een eerdere blog. Ondanks de complexiteit ervan wordt toch veelal verondersteld dat het fietsen een oplossing voor vervoersarmoede kan betekenen. De vraag hoe dit zou kunnen, is het onderwerp van de eerste aflevering van deze blog.
Ons onderzoek naar vervoersarmoede (Rob van der Bijl en Hugo van der Steenhoven in opdracht van de G4, de Vier Grote Steden, 2017-2018 – medio januari 2019 is de publieksversie beschikbaar) biedt voldoende grond om te veronderstellen dat vervoersarmoede een reëel maatschappelijk probleem vormt. Dat wil zeggen dat een substantieel deel van de bevolking tot op zekere hoogte beperkte verplaatsingsmogelijkheden heeft en daardoor niet op een volwaardige manier aan het maatschappelijk leven kan deelnemen. Om dit probleem aan te pakken is door ons voor de G4 een agenda opgeleverd met de volgende vijf punten.
- (1) Auto-afhankelijkheid verminderen
- (2) Toegankelijkheid OV verbeteren
- (3) Fietssysteem verbeteren
- (4) Sociale en verkeersveiligheid vergroten
- (5) Sociaal-culturele segregatie verminderen
Auto-afhankelijkheid blijkt een belangrijke oorzaak voor vervoersarmoede. Samenleving en ruimte zijn ingericht op de auto als dominante vorm van vervoer. Veel bestemmingen zijn amper zonder auto te bereiken. Op het moment dat iemand niet kan beschikken over een auto (want bijvoorbeeld geen rijbewijs, onvoldoende financiële daadkracht, fysieke beperkingen, of geen hulp van anderen) is er vaak al een groot probleem.
Het OV blijkt voor een grote groep, veelal ‘gedwongen’ reizigers moeilijk toegankelijk. Niet zozeer fysieke toegankelijkheid, maar met name mentale en financiële toegankelijkheid beperken het volwaardig gebruik van OV. Velen begrijpen het OV-systeem onvoldoende en/of kunnen zich de hoge tarieven niet veroorloven. Deze onvoldoende toegang tot het OV is een van de oorzaken van vervoersarmoede.
Voor de toegang tot het fietssysteem gelden met het OV-systeem vergelijkbare beperkingen. In de eerdere blog is al onderstreept dat de fiets staat voor een gecompliceerd systeem, waarvan voor de toegankelijkheid een scala aan middelen en vaardigheden wordt voorondersteld, dat helaas niet voor iedereen beschikbaar is.
Nog los van de beschikbaarheid van auto, OV, of fiets blijken voor velen sociale en verkeersonveiligheid nagenoeg onoverkomelijke barrières te vormen. Men beschouwt dan de openbare ruimte als onbestemd of zelfs gevaarlijk en komt daarom niet graag buiten. Vermeende verkeersonveiligheid versterkt deze immobiele houding. Een deel van de veronderstelde onveiligheid zal terecht zijn (bijvoorbeeld fietsendiefstal en verkeersongelukken in de wijk), een deel is perceptie, maar niettemin een maatschappelijk probleem. Dit laatste hangt samen met mogelijk de meest complexe barrière, namelijk sociaal-culturele segregatie.
Wat kan de fiets voor de vijf kwesties op de agenda betekenen? Hiertoe, en ter afronding van dit eerste deel van deze blog, zijn de projecten uit de onderzoeksmatrix (stand 27 december 2018) verkend. Zijn er hierin reeds projecten met een oplossing voor vervoersarmoede opgenomen? Bij wijze van eerste vingeroefening lopen we kort langs het rijtje kwesties. De verbetering van het fietssysteem (punt 3) ligt uiteraard voor de hand en is een van de bestaansredenen voor de Fietscommunity. In de matrix vinden we tenminste 20 projecten die relevant zijn. Zie bijvoorbeeld de projecten Duurzame Bereikbaarheid van de Randstad, Bikeprint en RingRing.
Bij de toegankelijkheid van het OV verbeteren (punt 2) zou de fiets zeker een rol kunnen spelen. Het nadeel van de hoge tarieven kan indirect vermeden worden door een deel van de verplaatsing van OV naar fiets over te hevelen. Op de kortere afstanden bestaan hiervoor zeker mogelijkheden. Daarnaast kan de fiets de bereikbaarheid van stations en haltes verbeteren. In de matrix bieden projecten over het OV-fietssysteem en de fietsparkeervoorzieningen uitkomst.
Auto-onafhankelijkheid bestrijden (punt 1) is niet eenvoudig. Toch moet het mogelijk zijn een deel van de veelal (zeer) korte autoritten te vervangen door ritten per fiets. Voor de verder weg liggende bestemmingen kan de auto in de komende jaren wellicht worden vervangen door e-bikes. In de matrix vinden we een handvol projecten die potenties van e-bikes beschouwen. Bijvoorbeeld voor scholieren.
Verkeersveiligheid (punt 4) vergroten is een van de speerpunten van gangbaar beleid. Uitdaging voor de Fietscommunity is hier om fietsveiligheid een breder perspectief te plaatsen. Immers niet de fiets is gevaarlijk, maar de auto voor de fiets! In ieder geval duiken in tal van projecten uit de matrix veiligheidsissues op. Het project NOaf (Nationale Onderzoeksagenda Fietsveiligheid) zou hier uitkomst moeten kunnen bieden.
Veiligheid is echter breder dan alleen verkeersveiligheid. Sociale veiligheid (ook punt 4) is helaas veel moeilijker aan te pakken. En dat geldt al helemaal voor sociaal-culturele segregatie (punt 5). Toch biedt ook hier het fietsen mogelijk uitkomst. Fietsen is behalve louter verplaatsen ook een sociale activiteit. In de matrix vinden we in ieder geval 8 projecten waarin sociale inclusie een belangrijk thema is. Een prachtig voorbeeld daarvan is het documentaire-project Mama Agatha waarin buitenlandse vrouwen die in Nederland zijn komen wonen met fietsen in verband worden gebracht om hen uiteindelijk meer bewegingsvrijheid te geven en meer kansen te bieden voor het opdoen van sociale contacten en snellere integratie in de Nederlandse samenleving.
Is fietsen de oplossing? Uiteraard niet alleen. Fietsen is in ieder geval wel een belangrijk deel van de oplossing. De eerste verkenning van fietsonderzoeksprojecten uit de matrix geeft hiervoor al voldoende aanleiding. Wordt vervolgd ….
Deze blog is mogelijk gemaakt door de Fietscommunity en Favas.net. Het onderliggende onderzoek is deels bekostigd door NWO (de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek) en G4 (de vier grote steden, Den Haag, Utrecht, Rotterdam en Amsterdam).
Foto’s: Rob van der Bijl op Instagram.
You must be logged in to post a comment.